Drie generaties Wijte als timmerman

Eerder verschenen in de Wogmeerkroniek, nr. 10, 2005, pagina 5-11.

De uren vliegen om. Jan Wijte heeft voldoende aan zijn herinneringen én een sigaartje om door te blijven praten. Over zijn leven en over drie generaties Wijte als zelfstandig timmerman in de Wogmeer. Veel boerderijen en woningen in de polder en omliggende dorpen als Spierdijk en Bobeldijk zijn gebouwd door een Wijte. Ook vele bouwwerken elders in Noord-Holland en daarbuiten zijn te danken aan dit timmermansgeslacht. Op bezoek: bij Jan Wijte, 85 jaar, de laatste 'van de drie generaties.
Pieter Wijte, Jaap Wijte, Jan Wijte, drie generaties timmermannen op een rijtje, grootvader, zoon, kleinzoon. Pieter is geboren in 1848, Jaap in 1881, Jan in 1920. Deze lijn wordt met dochter José en zoon Ruud als medewerker bij de Belastingdienst niet voortgezet. Aan alles komt een eind. Jan zette het familiebedrijf aanvankelijk samen met broer Piet voort. Later ging Piet - inmiddels overleden - alleen door.
De wortels van het timmermansgeslacht Wijte liggen niet in de Wogmeer, maar in Opmeer. Daar stond de wieg van grootvader Pieter. Hij is geboren op 31 december 1848, als zoon van Jacobus Wijte en Trijntje Stroet. Zijn vader was toen arbeider, zo leert de geboorteakte. Dat Pieter Wijte zich in de Wogmeer vestigde, is te danken aan zijn vrouw. Hij trouwde in 1873 met Dirkje Klaver. Hij had haar leren kennen nadat hij knecht was geworden bij haar vader, Dirk Klaver. Die was timmerman en molenaar. Vader Klaver kon het werk voor de polder Wogmeer - onder meer al het timmerwerk aan de molens - niet alleen af. Bij zijn schoonvader zal hij het vak onder de knie hebben gekregen.

Pieter en Dirkje Wijte-Klaver woonden in het polderhuis naast de molen (de huidige 'Nieuw Leven') en hadden een groot gezin. Pieter was een bijzonder persoon, een man van vele gezichten. Zijn blik bleef niet beperkt tot de Wogmeer. Met timmerwerk op allerlei plaatsen heeft hij veel geld verdiend. Hij was, zeg maar, een gewiekst zakenman.

'Reefde nergens voor'

Jan Wijte: "Hij reefde nerges voor, deinsde nergens voor terug. Een voorbeeld. Er was een inschrijving voor een klus van de Spoorwegen in Uitgeest en toen zei hij tegen de man die dat regelde: 'Alsjij zorg dat ik dat werk krijg, zit er voor jou ook wat aan. En dat is niet gering'. En hij kreeg die opdracht. Zo was grootvader Wijte." Knechten en ander los volk deden het meeste werk. Met het opgroeien van de kinderen liet Pieter meer en meer door zijn zoons doen.
"Hij zat zelf liever in het café. Altijd grote verhalen. Al zijn geld heeft hij verzopen en weggegeven. Armoede is er nooit geweest. Wel vaak rarigheid. Dan was er bijeenkomst in het café van Rustenburg, met een verloting. En dan zei hij vooraf thuis dat hij de hoofdprijs, een koe, zou winnen. Dat gebeurde ook, hij had, alle loten gekocht."

Pieter en Dirkje waren bijna acht jaar getrouwd, toen kind nummer zes werd geboren: Jacob Simon, op 18 januari 1881. "Mijn vader. Hij heeft een studie bouwkunde gevolgd, als enige. Tijdens militaire dienst, dat had zijn vader geregeld. Toen hij terug kwam, kon hij tekenen. In zijn jonge tijd heeft vader Jaap veel gebouwd voor grootvader, samen met zijn broers." Een van die broers was Janus (Jacobus) Wijte, de latere polderbaas van de Wogmeer. Jan vertelt: "Ome Janus trok er als jonge knaap veel op uit. Hij bouwde in die tijd boerderijen in Groningen en Friesland. Ook heeft hij gewerkt in Brabant, soms samen met zijn broers. Ze bouwden natuurlijk ook dichterbij, zoals de vroegere Proefboerderij in de Wogmeer. Later is daar een plankje gevonden, boven in de schoorsteen. 'Pieter en Dirkje' stond er op geschreven, grootvader en zijn vrouw."

Klaas Wester

Jacob Simon (Jaap) Wijte trouwde in 1915 met Jansje Komen, geboren in Ursem. Rond die tijd nam hij de timmermanszaak van Klaas Wester aan de Verlaatsweg over en kwam daarmee op eigen benen te staan. Dat was een belangrijke stap. "Met deze burgermanstimmerzaak ging hij bouwende heen. Vader tekende en schakelde voor het bouwen steeds personeel in. Los volk was er zat. Veel tuinders hadden aan hun bouwerijtje niet genoeg."

Jan Wijte steekt zijn sigaar nog eens in de brand en gaat er goed voor zitten. Wat hebben de Wijtes zoal gebouwd? Zijn wijsvinger gaat de hele kamer door. "Het huis van dokter Bloem, de boerderij van Laan in Zuid-Spierdijk waar later Piet Buis woonde, veel panden zijn van vader. In Bobeldijk de woning van Gert Pronk, van Nico Munster, hier aan de Verlaatsweg het huis van Degeling, waar nu een dochter van Nic. Zuijdam woont. En de kaasfabriek van de Wogmeer, De Eendracht."
Allerlei bouwtekeningen zijn bewaard gebleven in het gemeentelijk archief dat kan worden geraadpleegd in het Westfries Archief te Hoom. Veel tekeningen dragen het signatuur van J.S. Wijte, bouwkundige. Binnen de familie van broer Piet Wijte worden ook nog veel ontwerpen bewaard. Een grote kist bevat tekeningen van onder meer een boerenwoning aan de Pade in Opmeer (gedateerd 1929), een woonhuis met broodbakkerij te Spierdijk (1929, waar later Ruiter zat), een boerenwoning aan de Noorddijkerweg te Ursem, een woon- en winkelhuis te Spierdijk (van P. Rijper, 1932) en een woonhuis aan de Walingsdijk in Ursem (1937). Ook hebben de Wijtes diverse kaasfabrieken gebouwd. Behalve in de Wogmeer was dat onder andere in Wervershoof. Van 1912 dateert een tekening die grootvader Pieter Wijte maakte van een overhaal, 'voor rekening van de banne Venhuizen' . Bij deze klus werkte hij samen met aannemer W. Klaver uit Spierdijk. In 1929 kocht Jaap Wijte een auto. Zoon Jan: "Hij wilde verder komen. Eerst had hij een motor. Als hij ergens rook zag, ging hij er op af. Veel boerderijen zijn verbrand door hooibroei of bliksem. Dan bood vader zo'n ontredderde boer gelijk zijn hulp aan.
Hij was namelijk ook verzekeringsagent, net als de meeste aannemers toen: 'Binnen een week kan jij weer tijdelijk wonen', zei hij dan. Over geld werd niet gepraat. Dat gebeurde later als vader een nieuwe boerderij kon bouwen. Zo ging dat."
Jaap Wijte had een bijbaantje. Hij was bouwkundig opzichter van de gemeente Obdam. "Vader moest bouwaanvragen beoordelen. De gemeente had hem gevraagd. Hij was goed onderlegd. Een ander voordeel was dat hij niet in Obdam zelf woonde. Deze meeste aanvragen hadden betrekking op dit dorp. Vader woonde een stuk verder en had daardoor niet de schijn van partijdigheid. Hij was neutraal." Ook was het zijn taak om af te schouwen, om te controleren of een huis was gebouwd volgens de vergunning. Jaap Wijte was ook bouwkundig opzichter van de gemeente Ursem en later ook van de gemeente Berkhout. De Wogmeerder heeft dus op diverse manieren zijn bouwkundige sporen achtergelaten op veel plaatsen in West-Friesland.

Heerhugowaard

Twee broers van vader Jaap Wijte werden veehouder. Een andere broer, Dirk, werkte als ambtenaar bij de gemeente Haarlem op de afdeling bouw- en woningtoezicht. Simon werd rijwielhandelaar in Spierdijk en hielp als timmermansknecht vaak zijn broer Janus. Willem Wijte was jarenlang polderbaas van de Heerhugowaard. Hij woonde in het polderhuis aan de Huygendijk tegenover Oudorp (ter hoogte van de huidige Nollenbrug). Over oom Willem zegt Jan: "Hij was ook machinist van het poldergemaal van De Waard. Als hobby heeft hij het stoomgemaal in hout nagemaakt. Als modelbouw, met een elektromotor. Het werkt en het staat in het Poldermuseum van Heerhugowaard."

Jan Wijte verloor zijn moeder toen hij zeven jaar was. Jansje Komen overleed op 18 september 1927, op 45-jarige leeftijd. Een zware slag voor vader Jaap en de zeven kinderen, van wie de jongste toen net anderhalf jaar oud was. In 't Zand vond hij zijn tweede vrouw, Johanna Christina Schilder. Ze trouwden begin 1929 en uit dit huwelijk volgde één kind. "En dan gingen we op zondag met de auto naar vader Schilder in 't Zand, een hele belevenis."
Vier zoons, vier dochters. Als kind nummer vier is Jan (Johannes Georgius) geboren in het 'oude' huis, op 21 oktober 1920. "Dat was het huis van Klaas Wester, dat vader toen zo'n vijf jaar geleden had gekocht. Ik was drie maanden toen we het nieuwe huis betrokken, begin 1921." Dat had vader gebouwd aan de overkant van de Verlaatsweg, de huidige woning van Kees van Kampen. Het huis kwam op het schapenweidje. Jaap Wijte had alle grond tussen de school en het dijkje gekocht.

Collectie tekeningen

Aannemer-timmerman Jaap Wijte tekende dus zelf. Ook zoons Piet en Jan, voorbestemd om vader op te volgen, gingen dat doen. "Dan had vader drie tekeningen, van ons tweeën en zichzelf, en dan kon de opdrachtgever kiezen. Zo bouwden we een hele collectie van tekeningen op. Soms pakten we een oude tekening en veranderden er iets aan." Een knap huis voor de laagst mogelijke prijs, dat was het uitgangspunt van Jaap Wijte. Voor 13.000 gulden bouwde hij in de Schermer aan de Westdijk een boerderij, bestaande uit een groot voorhuis, een veestalling voor veertig koeien en een vijzelberg. "En dan verdiende vader er duizend gulden aan. Dat was een hoop geld."

Over geld deed Jaap Wijte niet moeilijk. "Het huis van Piet Hoedjes hier aan het dijkje was veel te klein voor zo'n groot gezin, dat kon echt niet. Piet Hoedjes had geen geld, hij had dat jaar niks verdiend met de bouwerij. Dat hinderde niet, er kwam toch een groter huis. Daar woont nu Jan Snoek. Vader was gewend om niet gelijk te vangen. Een keer per jaar kwam je met de rekening, dat was toen normaal." Ook Piet Vlaar van het dijkje had geen geld toen Wijte aanbood nieuw te bouwen. "Piet Vlaar had een gezin van zeventien kinderen, met veel zonen. Al die jongens waren vaders garantie dat de kosten er op den duur altijd uit kwamen. Zij konden dan mooi helpen bij andere klussen."

Tekenschool

De broers Jan en Piet hebben de tekenschool gevolgd. "Vijf jaar lang, ik was elf toen ik er kwam. De tekenschool stond naast ons. De lessen op de tekenschool waren 's avonds. De s�hool was van de 'Vereniging ter bevordering vim het vakonderwijs in West-Friesland'. Dirk SaaI, toen een bekend architect uit Wognum, was daarbij betrokken. Een van de leraren was een zoon van Luitje Groot, de timmerman uit Hensbroek." Luitje Groot zelf was voorzitter van de tekenschool, Joh. Hinke secretaris. Het getuigschrift van broer Piet is bewaard gebleven. Het papier is gedateerd op 20 april 1935 en bewijst dat Petrus Nicolaas Wijte het 'onderwijs in de vakken voor den timmerman aan de tekenschool te Spierdijk met goeden uitslag heeft gevolgd'.

In de Tweede Wereldoorlog kwam er steeds minder te timmeren. Jan kon eerst nog aan de slag bij Joop de Lange, een aannemer in Spanbroek.
"Broer Piet werkte daar, maar hij moest in dienst vanwege de mobilisatie. Ik kon toen bij De Lange terecht. Maar later raakte alles op slot vanwege de oorlog." Jan, net in twintig, dook gaandeweg de oorlog onder en raakte betrokken bij de ondergrondse. Na de bevrijding kwam het normale leven moeizaam op gang. "Er was eerst niets te beleven. Je kreeg geen materiaal om te bouwen, alles ging naar getroffen steden als Amsterdam voor de wederopbouw. Het duurde lang voordat je weer bouwvolume kreeg." Hij trouwde in 1950 met Alie Ursem uit Opmeer, dochter van aannemer Jacob Ursem. "We hebben vijf jaar gewoond in Us Wente aan de Verlaatsweg. In 1955 heb ik dit huis gebouwd, Verlaatsweg 16. Cees de Haan was toen wethouder, ik kreeg bouwvolume."

Einde als zelfstandige

Een jaar later verbrak hij de samenwerking met broer Piet. Voor Jan was dat het einde van het bestaan als zelfstandige. Als timmerman en uitvoerder zou hij de rest van zijn arbeidzame leven werken voor bazen. Tot genoegen. Over het scheiden van elkaars wegen zegt Jan: "Piet en ik bleken toch andere opvattingen te hebben." Enkele jaren later, in 1961, nam Piet het bedrijf van vader over. Vader en moeder verhuisden toen naar 't Zand. Vader Jaap Wijte is daar overleden op 84-jarige leeftijd. Over broer Piet verderop in dit artikel meer.

Keetman in Hoorn was in 1956 de eerste werkgever van Jan. "Ik kreeg een mooie klus, de herstructurering van het politiebureau aan het Grote Oost. Na drie weken werd ik echter geveld door een hernia. Een half jaar heb ik gesukkeld." Hij werkte daarna zeven jaar bij Dirk Dekker, die zijn burgerzaak had aan de Nieuwendam in Hoorn. "Ik heb voor hem veel timmerwerk gedaan aan het Sint Jansziekenhuis in Hoorn.
Ook bouwde ik twee huizen in Zuid-Spierdijk, waarvan één voor Piet Schipper, getrouwd met een dochter van Dirk Dekker." Als uitvoerder regelde hij de bouw van het zwembad van Hoogkarspel. Jan Wijte wisselde nogal eens van baas. Voor Van Kooten in Oudorp werkte hij in Bergen aan een villa voor de Alkmaarse houthandelaar Conijn en verbouwde een boerderij in de Schermer (een voorhuis met een Zuid-Hollandse stal).
De klok slaat, Jan Wijte onderbreekt zijn verhaal. Het is al laat, buiten wordt het schemerig. Morgen praten we verder. Genietend van een nieuwe sigaar wijst hij de volgende dag trots op een getuigschrift. Een papieren bewijs van vakbekwaamheid, gegeven door Combibouw NV te Bloemendaal. Daar werkte hij twee jaar als uitvoerder, van 1967 tot 1969. Hij bouwde bij dit bedrijf zes zevenklassige glo-scholen in Alkmaar en zeven tweeklassige kleuterscholen in onder meer Hensbroek, Obdam, Spanbroek, Ursem en Heerhugowaard. Het schoolgebouw in Obdam doet tegenwoordig dienst als openbare bibliotheek.

Bot, Wit, Nannings

De Hako te Emmen, Sombekke te Hengelo, Piet Bot te Heerhugowaard, Nelis te Uitgeest, Paul Bakkum te Niedorp, Vink te Wervershoof, Nannings te Hoorn, Jan Wit te Wognum, veel aannemers hebben de kwaliteiten van de Wogmeerder als timmerman en uitvoeren mogen ervaren. In 1983 stopte hij met werken, Jan Wijte was toen 63 jaar. "Ik had lichamelijke klachten, ik had geen zin meer. Het was mooi geweest." Zijn vrouw Alie overleed in 1995, op 69-jarige leeftijd.
Broer Piet Wijte was 45 jaar toen hij de timmermanszaak van vader Jaap had overgenomen, in 1961. Na tien jaar werken in de burgerlijke en utiliteitsbouw stopte hij met het bedrijf en ging in loondienst. In 1971 kwam er dus een einde aan het familiebedrijf van Wijte in de Wogmeer. Piet Wijte kwam in 1971 in dienst bij aannemer Kuyper te Alkmaar. Daar werkte hij tien jaar. In 1981 werd hij 65 jaar en ging met pensioen. In 1990 verhuisden hij en zijn vrouw Fie Oud naar Obdam. Het pand werd verkocht aan Kees van Kampen.
Piet en Fie Wijte-Oud hebben acht kinderen, vijf dochters en drie zoons. Koos is bouwkundig tekenaar, Johan timmerman en Nico weg- en waterbouwkundige. Johan, wonend in Noord-Spierdijk, is in loondienst. Piet Wijte overleed in 1997 op 81-jarige leeftijd.

Sudokupuzzel

Ook als tachtiger kan Jan Wijte moeilijk lang stil zitten. Nog vaak is hij in zijn werkplaats van zijn huis te vinden, iets moois in elkaar zetten voor zijn kleinkinderen en kinderen uit de buurt. En voor het snel oplossen van de dagelijkse sudokupuzzel in het Noordhollands Dagblad heeft hij timmerend een handig hulpmiddel uitgedokterd.

Ed Dekker